İslami Finans sektörünün dünyada gitgide daha kapsamlı bir şekilde talep görmesiyle paralel olarak (2009 yılından bu yana yıllık ortalama %17 civarında büyüme) nüfusun büyük bölümünün müslüman olduğu ülkemizde de bu sektörün azımsanmayacak bir potansiyeli olduğu gerçeğinden yola çıkan finans şirketleri, ülkemizde bankacılık faaliyetlerinin yanında katılım sigortacılığı (tekafül sigortası, diğer adıyla İslami sigorta) alanında da faaliyet göstermektedirler.

Temel olarak katılım finansmanı ve islam hukuku prensiplerini esas alan Katılım Sigortacılığının, yürürlükteki 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu ve sair mevzuatın düzenlediği geleneksel sigortacılık faaliyetlerinin merkezinde yer alan faiz, risk, kumar, belirsizlik vb. gibi özelliklerden ayrılan yönleri olması hasebiyle kendine özgü bir yasal düzenleme ihtiyacının farkında olan Hazine Müsteşarlığı tarafından bu ihtiyaca yönelik olarak 20 Eylül 2017 tarihinde Katılım Sigortacılığının Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik (“Yönetmelik”) Resmi Gazetede yayımlanmıştır.

Aşağıda kısaca özetlediğimiz Yönetmelik, yayım tarihinden 3 ay sonra yürürlüğe girecek ve sektörde yer alan ve almak isteyen tüm şirketler için bağlayıcı hale gelecektir.

Katılım Sigortacılığı

Yönetmelikte bulunan tanımıyla Katılım Sigortacılığı:

Yönetmelik Md. 3 (f) ‘’Katılımcıların kendileri ile diğer katılımcıların tazminat ve/veya birikim ödemelerine ilişkin taleplerinin karşılanmasını teminen oluşturulan risk fonuna katkıda bulundukları, söz konusu fonun sigortacılık faaliyeti yapmasına izin verilmiş bir sigorta şirketi tarafından katılım finans ilkelerine uygun olarak yönetildiği ve ortak risk paylaşımı ile dayanışma esaslarına dayanan sigorta türünü’’ ifade etmektedir.

Türkiye mali piyasalarında Katılım Sigortacılığı bugüne kadar ayrıntılı olarak regüle edilmemiştir. Yönetmeliğin amaçlarından biri de Sigorta sektöründe hali hazırda pencere usulü şeklinde faaliyet gösteren ya da piyasaya yeni girecek ve ileride faaliyet gösterecek olan sigorta şirketlerinin uyması gereken çalışma esaslarını düzenlemektedir.

Pencere usulü ile faaliyet gösteren sigorta şirketleri ayrı bir şirket kurmak ve faaliyetlerini bu ayrı şirket üzerinden yürütmek yerine geleneksel sigortacılık çatısı altında finansal ürün yelpazesine katılım sigortacılığı ürünlerini ekleyerek pazarlamaktadırlar.

Yayımlanan yeni yönetmelik hükümleri uyarınca Katılım Sigortacılığı alanında faaliyet gösteren ve 5684 sayılı Sigorta Kanunu’na göre kurulu sigorta şirketlerinden, pencere modeli ile Katılım Sigortacılığı ürünleri pazarlayan şirketlerin faaliyet sürelerine ilişkin Yönetmelik Geçici Madde 1 (2), ‘’5684 sayılı Sigortacılık Kanununda belirtilen şartlara göre kurulan şirketlerden pencere usulü ile faaliyet gösterenlerin süresi, yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 3 yıl ile sınırlıdır, Müsteşarlık bu sürenin 2 yıl daha uzatılmasına karar verebilir’’ hükmünü haizdir. Böylece Katılım Sigortacılığı prensiplerini esas alarak yatırımcılardan, katılımcılardan prim toplayan sigorta şirketlerine bağımsız bir tüzel kişilik kurarak yalnızca bu alanda faaliyet göstermeleri zorunlu hale getirilmiştir. Ayrıca yönetmelik geçici Md. 1 (3) uyarınca ‘’5684 sayılı Sigortacılık Kanununda belirtilen şartlara göre kurulan kurular şirketlerden, pencere usulü ile katılım sigortacılığı faaliyeti göstermeye başlayanlar, bu hususu gecikmesizin Müsteşarlığa ve Birliğe bildirir’’ denerek yukarıda açıklanan pencere modeli ile çalışacak şirketlere de bildirim yükümlülüğü getirilmiştir.

Yönetim Modelleri

Yeni yönetmelik uyarınca katılım sigortacılığı alanında faaliyet gösteren şirketler, yönetmelik tarafından tanımlanmış ve İslami Sigortacılık alanında kabul görmüş 3 farklı yönetim modelinden birini seçmek ve seçtikleri yönetim modelini katılımcılara sigorta sözleşmelerinde açıkça belirtmek zorundadırlar (Yönetmelik Md. 4(2)). Bu farklı modellerini kısaca tanımlamak gerekirse:

• Mudarabe: Katılımcılardan katkı primi (teberru) toplanıp bunlar tekafül fonuna aktarılır. Bu toplanan fondan masraflar (reasürans harcamaları, operasyonel harcamalar, hasar ödemeleri vb) düşüldükten sonra kalan miktar İslami usullere uygun yatırım araçlarına yönlendirilir. Katılımcılar ile tekafül şirketi arasında mudarabe sözleşmesi imzalanır.

• Vekalet: Bu tekafül yapısında ise mudarabe yapısından farklı olarak, tekafül şirketi ile katılımcılar arasında bir vekalet sözleşmesi imzalanır ve tekafül şirketi ücretini bu vekalet ücreti karşılığında almaktadır.

• Karma: Karma tekafül yapısı diğer iki tekafül yapısının birlikte kullanımıyla oluşan bir tekafül modelidir. Bu modelde hem vekalet sözleşmesi, hem de mudarebe sözleşmesi yapılmaktadır. Şirket fonların sahiplerinin vekili olarak vekalet ücreti karşılığında fon yönetimi yaparken, aynı zamanda elde edilen kar/zarar karşılığında da yapılan sözleşme gereği payını almaktadır.

Bu 3 modele ek olarak, yönetmelik şirket bünyesinde kurulması zorunlu bulunan Danışma Kurulu Komitesi’nin uygun bulacağı başka bir yönetim modelinin de benimsenebileceğini (Yönetmelik Md. 4 (2)) hüküm altına almıştır.

Danışma Komiteleri

Bu bağlamda yönetmeliğin getirdiği bir yükümlülük de Danışma Komiteleri olmuştur. Yönetmelik Md. 8 (1)’de ‘’Katılım sigortacılığı faaliyetinde bulunan şirketler, yaptıkları faaliyetlerin katılım sigortacılığı ile katılım finans ilkelerine uygunluğunun sağlanması ve takibi maksadıyla şirket bünyesinde danışma komitesi oluşturur veya söz konusu faaliyeti dışarıdan hizmet alımı ile gerçekleştirir’’ denmektedir.

Danışma Komiteleri’nin esas amacı şirketin yatırım faaliyetlerinin, uygulanan politika ve prosedürlerin, katılım reasüransı ve reasürans alınmasının, Katılım finans ve katılım sigortacılığı ilke ve uygulamalarının katılım finans ilkelerine uygunluğuna ilişkin değerlendirme yapmak ve onay vermektir.

Bu komiteler ilgili sigorta şirketlerinin yönetim kurullarına bağlı organlar olmakla birlikte bağımsız birer denetçi gibi davranmaları beklenmektedir. Şirketin yapmış olduğu tüm finansal işlemlerin İslam Hukuku’na (Şer’i Hukuk) ve katılım finansmanı prensiplerine uygun olup olmadığını denetleyen ve uygun görmediği durumlarda ilgili işlemleri, politikaları iptal etme yükümlülüğüne sahip yaptırım gücü yüksek olan yarı-bağımsız organlardır. Ayrıca her şirket için kurulması zorunlu olan bu organlarda görev alan üye bilgilerinin Yönetmelik Md. 8 (5) uyarınca şirket internet sitesinde yayınlanması zorunluluğu getirilmiştir.

Yönetmelik yayınlanmadan evvel katılım sigortacılığı alanında faaliyet gösteren sigorta şirketlerinde böyle bir organa sahip olma zorunluluğu olmadığından dolayı özellikle katılım sigortası şirketlerine ve bu şirketlerin ürünlerine yatırım yapmak isteyen yerli ve özellikle yabancı yatırımcılar faaliyetlerin İslam hukukuna uygun olmadığından şüpheyle yatırım yapmaktan çekinebilmekteydiler.

Türkiye’de Katılım Sigortacılığının Geleceği

Yönetmeliğin getirdiği pozitif nitelikteki zorunlu değişiklikler ile Katılım Sigortasının uygulamasında küresel piyasa standartlarının yakalanmasının hedeflendiği anlaşılıyor. Bu yaklaşım mali piyasalar için güven verici bir gelişme olarak görülebilir. Ülkemizdeki Katılım Sigortacılığı sektörünün global pazarda rekabetçiliğinin mali piyasanın hukuki çerçeveye oturtulmuş olması ve toplanan prim cirosunun artış göstererek global piyasalarla rekabetçi bir sayıya ulaşması da bu Yönetmelik ile hedeflenmektedir.

Son olarak ülkemizdeki katılım sigortacılığı sektörünün gelişmesiyle piyasada faal şirketlerin, risklerinin bir bölümünü devredebilecekleri Retekafül şirketlerine (katılım finansmanı prensiplerine uygun çalışan reasürans şirketleri) ihtiyaç duymaları kaçınılmaz gözükmektedir.